๑. สถานะเดิม

พระโสภิตเถระ นามเดิม โสภิตมาณพ
บิดาและมารดาไม่ปรากฏนาม เป็นพราหมณ์ชาวเมืองสาวัตถี

๒. ชีวิตก่อนบวช

โสภิตมานพ ในวัยเด็กได้รับการศึกษาเลี้ยงดูอย่างดีจากบิดาและมารดา เมื่อเจริญวัยได้ศึกษาอักษรสมัยตามลัทธิพราหมณ์

๓. มูลเหตุของการบวชในพระพุทธศาสนา

โสภิตมาณพ เป็นผู้สนใจใฝ่ศึกษา แม้จะเกิดในวรรณะพราหมณ์นับถือลัทธิพราหมณ์ ก็ไม่ยึดติดจนเกินไปเปิดใจกว้าง ได้ฟังกิตติศัพท์ของพระศาสดา ว่าเป็นพระอรหันต์ตรัสรู้ชอบด้วยพระองค์เอง ทรงแสดงธรรมไพเราะชี้แจงให้เข้าใจประโยชน์ในโลกนี้และโลกหน้าได้ชัดเจน วันหนึ่งจึงได้ไปเฝ้าพระศาสดา ฟังธรรมเทศนาแล้ว เกิดศรัทธาปรารถนาจะบวช จึงได้ทูลขอบวชกับพระพุทธองค์ ๆ ได้ทรงบวชให้เขาตามประสงค์

๔. การบรรลุธรรม

พระโสภิตเถระ ครั้นบวชแล้ว ได้ตั้งใจศึกษาพระธรรมวินัย เจริญวิปัสสนากรรมฐาน ไม่นานก็ได้บรรลุอภิญญา ๖ เป็นพระขีณาสพอยู่จบพรหมจรรย์เป็นผู้ชำนาญในบุพเพนิวาสานุสสติญาณ คือ การระลึกชาติในอดีต

๕. งานประกาศพระพุทธศาสนา

แม้ในตำนานจะไม่ได้กล่าวถึงบทบาทของท่าน ในการช่วยพระศาสดาประกาศ พระพุทธศาสนา แต่ปฏิปทาของท่านก็ทำให้คนผู้เกิดมาในภายหลังได้ศึกษา แล้วเกิดสัมมาทิฏฐิ เกี่ยวกับความเชื่อว่าโลกหน้ามีจริง ผลวิบากของกรรมดีและกรรมชั่วมีจริง อันเกิดจากการระลึกชาติของท่าน

๖. เอตทัคคะ

เพราะพระโสภิตเถระมีความชำนาญเป็นพิเศษในบุพเพนิวาสานุสสติญาณ คือ ญาณในการระลึกชาติในอดีต พระศาสดาจึงทรงตั้งท่านไว้ในตำแหน่งอันเลิศกว่าภิกษุทั้งหลาย ผู้ระลึก บุพเพสันนิวาส

๗. บุญญาธิการ

แม้พระโสภิตเถระนี้ ก็ได้บำเพ็ญความดีอันเป็นอุปนิสัยแห่งพระนิพพานมานาน ในพุทธกาลแห่งพระปทุมุตตระ ได้เห็นพระศาสดาทรงตั้งภิกษุรูปหนึ่งไว้ในเอตทัคคะว่าเป็นผู้เลิศกว่าภิกษุทั้งหลายผู้ได้บุพเพนิวาสญาณ จึงได้สร้างอธิการแล้วปรารถนาตำแหน่งนั้น ได้รับพยากรณ์จากพระพุทธองค์ว่า จะสมประสงค์ในศาสนาของพระศาสดาพระนามว่า โคดม

๘. ธรรมวาทะ

เราเป็นผู้มีสติ มีปัญญา ปรารภความเพียรอย่างแรงกล้า ระลึกชาติสิ้นห้าร้อยกัปเพียงราตรีเดียว เราเจริญสติปัฏฐาน ๔ โพชฌงค์ ๗ มรรคมีองค์ ๘ จึงระลึกชาติตลอดเวลา ๕๐๐ กัปป์ เพียงราตรีเดียว

๙. นิพพาน

พระโสภิตเถระ ได้บรรลุประโยชน์สูงสุดส่วนตน คือ พระอรหัตผล แล้วได้ทำหน้าที่ของพระสงฆ์ผู้ดำรงพระพุทธศาสนา ตามสมควรแก่เวลาของท่าน จึงได้นิพพานจากโลกไปโดยหาความอาลัยไม่ได้

หนังสืออ้างอิง.-

          -ธรรมสภา,อสีติมหาสาวก๘๐พระอรหันต์,ฉบับจัดพิมพ์เป็นธรรมทานในมงคลวาระคล้ายวันเกิด คุณอำพัน-คุณสุมารัตน์ วิประกาษิต,กรุงเทพฯ, ๒๕๔๘,
          -บุญโฮม ปริปุณฺณสีโล(ไชยฤทธิ์),พระมหา,คู่มือเรียนนักธรรมและธรรมศึกษาชั้นโท, ฉบับพิมพ์โรเนียวเย็บเล่ม, สำนักศาสนศึกษาวัดท่าไทร จ.สุราษฎร์ธานี, ๒๕๓๕
          -บุญโฮม ปริปุณฺณสีโล(ไชยฤทธิ์),พระมหา,ปัญหาและเฉลยสำหรับนักธรรมและธรรมศึกษาชั้นโท, ฉบับพิมพ์โรเนียวเย็บเล่ม, สำนักศาสนศึกษาวัดท่าไทร จ.สุราษฎร์ธานี, ๒๕๓๕
          -ศูนย์พระสงฆ์นักเผยแผ่ธรรมะเพื่อพัฒนาสังคม,คู่มือธรรมศึกษาชั้นโท, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๓ พ.ศ.๒๕๔๗,โรงพิมพ์เอกพิมพ์ไท จำกัด,กรุงเทพฯ,๒๕๔๗