๑. สถานะเดิม

พระสาคตเถระ นามเดิม สาคตะ
บิดาและมารดา เป็นพราหมณ์ชาวเมืองสาวัตถี ทั้ง ๒ ไม่ปรากฏนาม

๒. ชีวิตก่อนบวช

ชีวิตก่อนบวชของท่าน ตำนานไม่ได้กล่าวไว้ แต่สันนิษฐานว่า คงได้รับการเลี้ยงดู การอบรมสั่งสอน และการศึกษาตามลัทธิพราหมณ์

๓. มูลเหตุของการบวชในพระพุทธศาสนา

สาคตมาณพเป็นผู้สนใจใคร่ศึกษา ได้รับทราบข่าวพระศาสดาว่า เป็นพระอรหันต์ ตรัสรู้ชอบด้วยพระองค์เอง ทรงแสดงธรรมไพเราะ ชี้ให้เห็นถึงประโยชน์โลกนี้และประโยชน์โลกหน้าได้แจ่มแจ้ง วันหนึ่ง มีโอกาสจึงเข้าไปเฝ้า ได้ฟังพระธรรมเทศนา เกิดศรัทธา จึงทูลขอบรรพชาอุปสมบท ครั้นบวชแล้ว เจริญฌานได้สมาบัติ ๘ มีความชำนาญในฌานสมาบัตินั้น

๔. การบรรลุธรรม

พระสาคตเถระได้ปราบอัมพติตถนาคราช จนสิ้นฤทธิ์เดช ด้วยเตโชธาตุสมาบัติของท่าน ชาวบ้านที่เคยได้รับความทุกข์จากนาคราชนั้น ดีใจ เลื่อมใสท่าน ทุกบ้านได้จัดสุรา ถวายเวลาท่านไปบิณฑบาต ท่านจิบสุราบ้านละน้อย เพื่อฉลองศรัทธา ครั้นหลายบ้านเข้าจึงเกิดเมาสุรา ไปล้มหมดสติอยู่ที่กองขยะ พระศาสดาทรงทราบจึงทรงให้พระมาประคองเอาไป ทรงติเตียน และชี้โทษของสุรา หลังจากนั้นท่านเกิดความสลดใจ ปฏิบัติสมณธรรม ไม่นานนักก็ได้บรรลุอรหัตผล

๕. งานประกาศพระศาสนา

เพราะท่านเป็นผู้ชำนาญเตโชธาตุสมาบัติ สามารถแสดงฤทธิ์เกี่ยวกับไฟได้หลายอย่าง เช่นทำให้เกิดแสงสว่างในที่มืด และทำให้เกิดความมืดในที่สว่าง เป็นต้น จึงทำให้ประชาชนผู้พบเห็นเลื่อมใสเป็นจำนวนมาก

๖. เอตทัคคะ

พระศาสดาทรงปรารภความสามารถในการเข้าเตโชธาตุสมาบัติของท่าน จึงทรงตั้งท่านไว้ในเอตทัคคะว่า พระสาคตเถระเป็นผู้เลิศกว่าภิกษุทั้งหลายผู้ฉลาดในการเข้าเตโชสมาบัติ

๗. บุญญาธิการ

แม้พระสาคตเถระนี้ ก็ได้เห็นพระปทุมุตตรศาสดาทรงตั้งภิกษุรูปหนึ่งไว้ในตำแหน่งอันเลิศกว่าภิกษุทั้งหลายผู้ฉลาดในการเข้าเตโชธาตุสมาบัติ จึงได้เพียรทำความดีแล้วตั้งความปรารถนา จนมาสำเร็จสมประสงค์ ในสมัยพระพุทธองค์ของเราทั้งหลาย ดังได้กล่าวมา

๘. ธรรมวาทะ

ต้นไม้ทุกชนิด ย่อมงอกงามบนแผ่นดินฉันใด สัตว์ผู้มีปัญญา ก็ย่อมงอกงามในศาสนาของพระชินเจ้า ฉันนั้น องค์พระสัพพัญญู ผู้ทรงนำหมู่ของผู้แสวงหาคุณอันยิ่งใหญ่ ทรงถอนคนเป็นอันมากออกจากทางที่ผิด แล้วตรัสบอกทางที่ถูกให้

๙. นิพพาน

พระสาคตเถระ ได้ช่วยพระศาสดาประกาศพระศาสนาตลอดเวลาที่เป็นภิกษุ สุดท้ายก็ได้นิพพานจากโลกไปตามสัจธรรมของชีวิต

หนังสืออ้างอิง.-

          -ธรรมสภา,อสีติมหาสาวก๘๐พระอรหันต์,ฉบับจัดพิมพ์เป็นธรรมทานในมงคลวาระคล้ายวันเกิด คุณอำพัน-คุณสุมารัตน์ วิประกาษิต,กรุงเทพฯ, ๒๕๔๘,
          -บุญโฮม ปริปุณฺณสีโล(ไชยฤทธิ์),พระมหา,คู่มือเรียนนักธรรมและธรรมศึกษาชั้นโท, ฉบับพิมพ์โรเนียวเย็บเล่ม, สำนักศาสนศึกษาวัดท่าไทร จ.สุราษฎร์ธานี, ๒๕๓๕
          -บุญโฮม ปริปุณฺณสีโล(ไชยฤทธิ์),พระมหา,ปัญหาและเฉลยสำหรับนักธรรมและธรรมศึกษาชั้นโท, ฉบับพิมพ์โรเนียวเย็บเล่ม, สำนักศาสนศึกษาวัดท่าไทร จ.สุราษฎร์ธานี, ๒๕๓๕
          -ศูนย์พระสงฆ์นักเผยแผ่ธรรมะเพื่อพัฒนาสังคม,คู่มือธรรมศึกษาชั้นโท, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๓ พ.ศ.๒๕๔๗,โรงพิมพ์เอกพิมพ์ไท จำกัด,กรุงเทพฯ,๒๕๔๗